Naar een zelfverzekerde lichaamstaal

Secretaresses worden vaak gezien als de levende visitekaartjes van de organisatie, zowel als het gaat om wat er geschreven wordt, als in persoonlijk contact met collega’s, leidinggevenden en klanten. Dit maakt de secretaresses zelf het belangrijkste communicatie-instrument. De verbale kwaliteiten van secretaresses zijn legendarisch. Als geen anderen weten secretaresses de kern van de zaak te formuleren in woord of schrift. Maar in de communicatie gaat het niet alleen om de woorden die je uitspreekt of schrijft. Tijdens face to face ontmoetingen gaat het er vooral om wat je uitstraalt.

Wat vertel je zonder woorden?

Daarom is het goed om ook eens stil te staan bij wat je zonder woorden communiceert. We zijn ons vaak onbewust van onze lichaamstaal, zeker op momenten dat we gestrest zijn. We zijn dan zo met inhoudelijke zaken bezig dat de manier waarop we ons presenteren ons een beetje ontgaat. Ook als we iemand ontmoeten waarbij we ons niet op ons gemak voelen, lijkt de gewenste lichaamstaal ons in de steek te laten. We willen wel ontspannen overkomen, maar tegelijkertijd sijpelt de spanning uit onze poriën. Onze glimlach verstrakt, we bewegen ons houterig, we wiebelen heen en weer op onze benen en durven de ander niet aan te kijken. En dit alles verloopt onbewust, dus wat kun je daar dan aan veranderen? Lichaamstaal speelt een belangrijke rol als het gaat om situaties waarin we ons zelfverzekerd willen voelen en ook zo willen overkomen. Als de stress oploopt kan de boodschap die we geven precies tegenovergesteld zijn aan die we willen doen overkomen in een bepaalde situatie. Kennis van lichaamstaal kan zeker helpen om onze zelfverzekerdheid en uitstraling te vergroten. Allereerst kan dit je helpen om lichaamstaal van anderen objectief te beoordelen. De lichaamstaal die je waarneemt bij een ander kan jou negatief beïnvloeden als jouw interpretatie onjuist is. Verder heeft lichaamstaal niet alleen effect op hoe je overkomt, maar ook op hoe je je op dat moment zelf voelt.

Misverstanden bij de interpretatie

Wat is lichaamstaal? Waarschijnlijk heb je daar wel een idee bij. Het is immers geen nieuw begrip. Toch krijg ik, als ik deze vraag stel aan secretaresses, vaak stereotype voorbeelden zoals: met je armen over elkaar is gesloten, met de handen in de zij staan is zelfverzekerd, open handen staan voor openheid en iemand die zijn neus aanraakt die liegt. Toch? De vraag is of dat waar is. Veel mensen zitten ontspannen te luisteren met hun armen over elkaar. Bij een tegendoelpunt plaatsen voetballers vaak hun handen in hun zij en kijken ze verslagen naar de grond. Mensen die twijfelen, trekken hun schouders op en tonen hun handen. En let er eens op hoe vaak je je neus aanraakt op een dag. Ben je dan steeds aan het liegen? Waarschijnlijk raak je je neus juist vaker aan als je samen bent met iemand waarbij je je op je gemak voelt dan in een gespannen situatie, zoals liegen.

Kijk naar het geheel

De misverstanden over lichaamstaal zijn een eigen leven gaan leiden. Natuurlijk kan iemand die zich onprettig voelt best met zijn armen over elkaar gaan zitten, maar dat hoeft niet per se. Toch is het iets dat we steeds meer als waarheid beschouwen. Dat betekent dat als je een toespraak houdt, je misschien onzeker wordt als jouw publiek in een gesloten houding zit. Hetzelfde geldt voor een persoonlijk gesprek. Bij de beoordeling van lichaamstaal is het verstandig niet uit te gaan van de betekenis van een losse houding, gezichtsuitdrukking of gebaar. Je moet deze altijd in combinatie met elkaar zien. Probeer dit maar eens uit: ‘steek je vinger omhoog en vraag aan iemand anders wat dat betekent’. De ander zal denken dat je een vraag wilt stellen of iets wilt vertellen. Niemand zal antwoorden dat je naar boven wijst. Waarom niet? Het wordt pas wijzen als je zelf ook in die richting kijkt. Behalve het combineren van lichaamshouding en gebaren om tot een betekenis te komen is het belangrijk om ook te luisteren naar de woorden die iemand daarbij uitspreekt, zijn intonatie en zijn gezichtsuitdrukking. Verder moet je rekening houden met de context (wat is de huidige situatie?) en de interactie (wie zijn er aanwezig en maken deel uit van de communicatie?). Vergeet niet dat je zelf ook onderdeel uitmaakt van de context en van de interactie. Er is altijd wederzijdse beïnvloeding.

Het effect op jezelf

Het tweede aspect waarbij je lichaamstaal kunt inzetten om je zelfverzekerder te voelen in stressvolle en ambivalente situaties heeft te maken met het effect van lichaamstaal op jezelf. Dat is een enorm en zeer onderschat fenomeen. Je houding helpt je bij de nodige zelfverzekerdheid. Ik heb eens een presentatie bijgewoond van een fysiotherapeut die een toespraak hield voor negenhonderd schoonheidsspecialisten. Hij was enorm nerveus, hetgeen duidelijk uit zijn lichaamshouding bleek. Hij stond helemaal in elkaar gedoken, maakte zenuwachtige bewegingen met zijn handen, schoof met zijn voeten over de grond en frommelde het blaadje waar hij van wilde lezen tot een prop. Ik keek naar het publiek: die zaten daardoor ook in gesloten houdingen – de armen over elkaar en/of de handen voor de mond. Dit maakte het voor de spreker niet makkelijker. Hij probeerde nog een grap te maken, maar niemand lachte. Een gesloten houding nodigt immers niet uit tot vrolijkheid.

Krachtig door een krachtige lichaamshouding

De spreker besefte niet dat zijn houding zijn presentatie in de weg zat. Je lichaamstaal heeft immers effect op jezelf. Probeer het maar eens uit: kruis je benen, vouw je armen en kijk naar de grond. Probeer nu enthousiast iets te vertellen. Dat lukt moeilijk. Ga nu staan en zet je armen in je zij. Meteen spreek je krachtiger en zelfverzekerder. Misschien zelfs een beetje tè. Tenslotte. Loop als een snelwandelaar door je kamer en probeer langzaam te praten: onmogelijk! Je lichaamshouding heeft effect op hoe je je zelf voelt. Neem een krachtige houding aan en je voelt je krachtiger. Volgens de psycholoog Amy Cuddy werkt het zelfs zo dat als je twee minuten voordat je een gesprek ingaat of een presentatie moet houden een krachtige houding (power pose) aanneemt, je hormonen veranderen waardoor je zelfverzekerd aan je gesprek of presentatie begint.

Frank van Marwijk is de schrijver van het zojuist verschenen boek: Lichaamstaal, alles wat je moet weten om mensen beter te begrijpen en te beïnvloeden. In dit uitgebreide boek lees je hoe je jouw kennis en vaardigheden op het gebied van lichaamstaal kunt integreren in de praktijk. Dit helpt je om krachtig en zelfverzekerd over te komen in verschillende situaties, privé en op het werk.