Contaminatie: verhaspelde woorden

Waarschijnlijk hecht je veel waarde aan taal. En terecht! Taal is natuurlijk een serieuze zaak, maar er zitten ook leuke, verrassende kanten aan. Peter van der Horst schreef daar een boek over: Taaleigenaardigheden. Onze taal – leuk en leerzaam. Geen flauwe of dubbelzinnige woordgrapjes, maar juist luchtige en interessante taalonderwerpen. In deze reeks artikelen deelt hij daar graag wat van. Deze keer: de contaminatie.

Wat is een contaminatie (en waarom gaat het zo vaak mis)?

De vorige keer hadden we het over pleonasmen, zoals rood bloed, groen gras of verzoeken … te willen. Die worden nog wel eens verward met contaminaties, maar dat is echt iets anders. Een contaminatie ontstaat wanneer je per ongeluk twee woorden of uitdrukkingen met elkaar vermengt, waardoor er een fout woord ontstaat. Denk aan optelefoneren (van opbellen en telefoneren), aanrecommanderen (van aanbevelen en recommanderen) of verassureren (van verzekeren en assureren). Dat soort vergissingen sluipen er makkelijk in, zeker als je snel praat of schrijft.

Minder opvallend

In de praktijk worden de genoemde contaminaties bijna nooit gebruikt, zeker niet in geschreven teksten. Maar er zijn ook heel wat contaminaties die je geregeld tegenkomt en die minder opvallend zijn, bijvoorbeeld behoren tot een. Dat klopt niet, want iets kan niet behoren tot een maar wel een van iets zijn. Daarom is Shakespeare behoort tot een van de beste schrijvers onjuist. Dat moet zijn Shakespeare behoort tot de beste schrijvers of Shakespeare is een van de beste schrijvers.

Een ander voorbeeld van deze stijlfout hoor je ook nogal eens: Als schrijver zijnde probeer ik zo weinig mogelijk fouten te maken. Hierin zijn ook weer twee dingen door elkaar gehaald, namelijk als schrijver en schrijver zijnde. Zonder contaminatie is dat: Als schrijver probeer ik zo weinig mogelijk fouten te maken. En ‘de andere helft’ van deze contaminatie, schrijver zijnde, is wel heel ouderwets.

Wat ik ook nogal eens hoor, is Dit boek kost nogal duur. Duur kosten klopt niet: het boek is duur of het kost veel. Vergelijkbaar is: Dit pak weegt heel zwaar. Nee: is zwaar of weegt veel. Maar wat doen we dan met zwaarwegende argumenten? Moet dit veelwegende of zware argumenten worden? Deze formulering gaat over de figuurlijke betekenis ‘belangrijk zijn’, en dan is er niets mis mee.

Ook de contaminatie zich irriteren kom je geregeld tegen. Ik irriteer me eraan dat je altijd kritiek op me hebt. Je kunt zeggen Het irriteert me dat … of Ik erger me eraan dat …, maar niet gecombineerd.

Een voorbeeld van een woord waarvan je misschien niet dacht dat daar iets mis mee kan zijn, is versturen: Er worden steeds meer pakjes verstuurd. Nog niet zo lang geleden was daar bezwaar tegen, want versturen is een combinatie van verzenden en sturen. Maar versturen werd zo vaak gebruikt, dat het verzenden heeft verdrongen. Niemand heeft er meer iets tegen.

Voorbeelden van contaminaties

Er zijn nog veel meer contaminaties. Van sommige ligt het misschien niet zo voor de hand dat het om een contaminatie gaat, maar van andere is het wat duidelijker. Hier volgen nog wat voorbeelden. De * erachter wil zeggen dat er tegenwoordig geen enkel bezwaar meer tegen is.

• volgens mijn mening (volgens mij/naar mijn mening)
• bijsluiten* (bijvoegen/insluiten)
• voor een week geleden (voor een week/een week geleden)
• op de hoogte met (op de hoogte van/bekend met)
• oorzaak is te wijten aan (oorzaak is …/… is te wijten aan)
• overnieuw* (over/opnieuw)
• zo optimaal mogelijk* (zo goed mogelijk/optimaal)
• zoiets dergelijks (zoiets/iets dergelijks)
• uitprinten* (uitdraaien/printen)

Taal verandert (en daarmee ook onze blik op contaminaties)

Er zijn flink wat woorden en uitdrukkingen die we tegenwoordig zonder moeite gebruiken, terwijl ze vroeger als ‘fout’ werden aangemerkt. Dat komt doordat taal leeft. Ze verandert, groeit en past zich aan aan hoe mensen communiceren. En als een contaminatie maar vaak genoeg wordt gebruikt, voelt het op een gegeven moment niet meer vreemd of verkeerd.

Neem woorden als uitprinten of mezelf irriteren – die zijn ooit ontstaan als contaminatie, maar zijn inmiddels zo ingeburgerd dat bijna niemand daar nog vraagtekens bij zet. Ze zijn gewoon onderdeel geworden van ons dagelijks taalgebruik.

Toch is het goed om scherp te blijven. Zeker in formele of zakelijke communicatie kan een slordige contaminatie nog steeds de aandacht trekken – en niet op een positieve manier. Een beetje taalkritisch blijven is dus geen overbodige luxe. Je hoeft niet alles te schrappen, maar bewust taalgebruik laat wel zien dat je weet waar je mee bezig bent.

Tot slot

Contaminaties zijn van die kleine taaldingetjes die je vaak ongemerkt gebruikt. Soms worden ze al zo lang gezegd dat niemand er meer van opkijkt, maar in andere gevallen kunnen ze nog steeds slordig overkomen – vooral op papier of in een zakelijke context. Het is dus helemaal niet erg als je er af en toe eentje gebruikt, zolang je je er maar bewust van bent.

Taal leeft, verandert en beweegt met ons mee. En juist daarom is het leuk (én handig) om af en toe stil te staan bij wat je eigenlijk zegt. Een scherp oog voor taal maakt je communicatie net wat krachtiger – en een stuk professioneler.

Over de auteur

Peter van der Horst is zelfstandig taal- en tekstadviseur. Veel meer over allerlei taalverschijnselen is te vinden in zijn nieuwe boek Taaleigenaardigheden; onze taal – leuk en leerzaam. Uitgeverij Garant, 171 blz., € 18,50. Onze Taal: ‘Het is een leuke verzameling eigenaardigheden, met prima uitleg en veel aansprekende voorbeelden, en het leest lekker door.’

Eerder schreef hij onder andere Redactiewijzer, Stijlwijzer, Nieuwe leestekenwijzer en Duidelijke taal.