Taaltip: Los, aan elkaar of met een koppelteken?

door Ingeborg · 24 augustus 2012

Veel mensen maken vaak fouten door het feit dat ze niet weten of ze een woord al dan niet aan elkaar moeten schrijven. SecretaresseNet heeft de (basis)regels voor je op een rijtje gezet.

Een woordgroep schrijven we los van elkaar.
Een samenstelling of afleiding schrijven we aan elkaar.

Woordgroep

Een woordgroep is een serie woorden die bij elkaar worden gehouden door een grammaticaal verband, zoals in een zin. Ze worden los van elkaar geschreven omdat het verband daarvan niet getoond hoeft te tonen in de spelling.

Samenstelling

Als twee woorden bij elkaar worden gebracht om er vervolgens een nieuwe betekenis mee uit te drukken, dan schrijven we deze aan elkaar vast.

Afleiding

Als we om een nieuwe betekenis uit te drukken een woord combineren met een voor- of achtervoegsel dat niet als een apart woord bestaat, dan noemen we dat een afleiding. De delen van een afleiding schrijven we ook aan elkaar vast. Er kan ook een betekenisverschil bij bepaalde worden optreden als ze niet aaneenschreven worden. Bijvoorbeeld:

Het tegoed op zijn rekening viel tegen (te vorderen bedrag)
Hij heeft nog een fles wijn van mij te goed (iets krijgen)

Koppelteken

In een aantal bijzondere gevallen moeten samenstellingen of woordgroepen met een koppelteken geschreven worden. Dit bijvoorbeeld als er sprake is van een klinkerbotsing.

Welke klinkers botsen er dan?
aa, ae, ai, au, ee, ei, eu, ie, oe, oi, oo, ou, ui, uu

Welke botsen er niet?
ao, ea, eo, ia, io, iu, oa, ua, ue, uo, aj, ej, oj, uj, ay, ya, ey, ye, iy, yi, oy, yo, uy, yu

De combinaties i + j, e+ij, e+ui en i+i leveren ook een klinkerbotsing op in een samenstelling (bijvoorbeeld bij vanille-ijs en bij sproei-installatie). Alleen bij een ongeleed woord of een afleiding niet (bijvoorbeeld bij geuit).

Een koppelteken schrijf je ook in de volgende gevallen:

bij afkortingen (T-shirt, 26-jarig)
Sint of bepaalde Griekse of Latijnse woorden (niet-roker of Sint-Nicolaas)
titels en namen van functies
bij eigennamen (kabinet-Balkenende)
namen van gehuwde vrouwen
aardrijkskundige namen of een afgeleide daarvan (Noord-Holland)
samenstellingen voor de duidelijkheid (een scheidingsteken, bijv. gala-avond)
om aan te geven dat woorden bij elkaar horen (kant-en-klaar)
bij nevenschikkingen (Nederlands-Belgisch of dichter-schilder)

Hun of Hen?

Hen gebruik je in de volgende gevallen:

na een voorzetsel; bijvoorbeeld: Ik geef het boek aan hen of Hoe gaat het met hen?
als lijdend voorwerp; bijvoorbeeld: Hij ontslaat hen en Zij mijdt hen.

Hun gebruik je in de volgende gevallen:

om bezit uit te drukken: Hun auto is stuk
als hun vervangbaar is door een voorzetsel + hen (voorzetsels zijn onder andere aan, voor, bij, in, door, volgens, etc. etc.). Bijvoorbeeld: Ik geef hun het boek (hun is vervangbaar dooraan hen)
De Noordpool is hun te ver (hun is vervangbaar door voor hen)

Lukt het je niet om het met deze vuistregels op te lossen? Gebruik dan ze als alternatief voorhen n hun. Bijvoorbeeld: Laat ze (hen) maar praten.

Tussenletter -n

Wanneer het eerste deel van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is dat maar n meervoud heeft en eindigt op een -n, dan schrijf je de -n in de samenstelling, zoals kip – kippensoep.
Als het eerste deel van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is dat op een toonloze -e eindigt n als het twee meervoudsvormen kent, dan schrijf je geen -n in de samenstelling, zoals groente – groentes en groenten dus groenteman en groentewinkel.

Je schrijft geen -n:

als het eerste deel uniek is, zoals Koninginnedag, zonneschijn;
als het eerste of het tweede deel niet meer herkenbaar is in zijn oorspronkelijke betekenis, zoals ruggespraak en bolleboos;
als het eerste deel het tweede deel versterkt en het geheel is een bijvoeglijk naamwoord, zoals apetrots en reuzeleuk.

Het gebruik van hoofdletters

De zin begint met een hoofdletter, behalve als de zin begint met een getal. Ook aardrijkskundige namen schrijf je met een hoofdletter. Geen hoofdletter krijgen:

middeleeuwen, prehistorie (alle tijdperken)
namen van dagen, maanden en jaargetijden
feestdagen
namen gebruikt als soortnaam (sinterklaascadeaus)
stromingen of richtingen die zijn afgeleid van een naam (katholieken, calvinisten)