Wat zijn contaminaties, pleonasmes en tautologieën?

door Ingeborg · 4 augustus 2024

Heb je ooit van die zinnen gehoord waarbij je denkt: “Huh, klopt dit wel?” Denk aan uitspraken als “overnieuw beginnen” of “ronde cirkel”. Welkom in de wondere wereld van contaminaties, pleonasmes en tautologieën! Deze taalconstructies komen niet dagelijks voorbij, en juist daarom weten we vaak niet wat ze betekenen. Maar als secretaresse wil je natuurlijk foutloos en professioneel communiceren. Dus, tijd voor een korte opfriscursus die je helpt deze valkuilen te herkennen en te vermijden.

Wat is een contaminatie

Een contaminatie ontstaat als je twee uitdrukkingen of woorden door elkaar haalt. Er ontstaat dan een nieuw woord of een verkeerde uitdrukking. Het zijn vaak woorden of zinsdelen die qua betekenis dicht bij elkaar liggen, maar die in combinatie een verkeerde vorm opleveren.

Voorbeelden van contaminaties:

Overnieuw beginnen
Correct: Opnieuw beginnen / Overdoen
Door de war halen
Correct: Door elkaar halen / In de war zijn
Het rijst de spuigaten uit
Correct: Het loopt de spuigaten uit / Het rijst de pan uit.

Geaccepteerde contaminaties

Sommige contaminaties zijn zo ingeburgerd dat ze als acceptabel worden beschouwd en vaak niet eens meer opvallen als fout. Dit komt doordat taal continu in beweging is en wat vroeger als fout werd gezien, kan nu als standaard worden beschouwd.

Voorbeelden van geaccepteerde contaminaties:

Kostprijs
Kletspraat
Risicofactor
Overnieuw: een vermenging van “opnieuw” en “overdoen”.

Inmiddels zijn bovengenoemde contaminaties zo ingeburgerd dat niemand er nog bij stil staat.

Foutieve contaminaties

Niet alle contaminaties worden geaccepteerd en het is belangrijk om deze te herkennen en te vermijden, vooral in professionele, zakelijke communicatie.

Voorbeelden van foutieve contaminaties:

Zich irriteren aan
Correct: Zich ergeren aan / Iemand irriteert zich
Uitprinten
Correct: Afdrukken / Printen
Slaat als een tang op een varken
Correct: Slaat als een tang op een varken / Slaat als een tang op een drumstel
Ingecalculeerd
Correct: Ingepland / Gecalculeerd

Wat is een pleonasme?

Een pleonasme is een stijlfiguur waarbij een eigenschap die al in een woord aanwezig is, nogmaals uitgedrukt wordt in een ander woord. Een overbodige herhaling dus…;-)

Voorbeelden van pleonasmes:

Witte sneeuw
Sneeuw is per definitie wit, dus ‘witte’ is overbodig.
Ronde cirkel
Een cirkel is altijd rond, dus dit is dubbelop.
Natte regen
Regen is altijd nat, dus het toevoegen van ‘natte’ is onnodig.

Pleonasmes kan je makkelijk vermijden door simpelweg goed na te denken over de betekenis van de woorden die je gebruikt.

Wat is een tautologie?

Een tautologie lijkt op een pleonasme, maar hier worden twee woorden van dezelfde woordsoort die hetzelfde betekenen, onnodig gecombineerd. Het gebeurt vaak als we ergens de nadruk op willen leggen.

Voorbeelden van tautologieën:

Gratis en voor niets
Vast en zeker
Eerlijk en oprecht

Bovengenoemde opsommingen betekenen vrijwel hetzelfde, dus één van beide is genoeg.

Contaminatie vs pleonasme vs tautologie

Het is begrijpelijk dat deze taalconstructies vaak door elkaar gehaald worden, omdat ze allemaal te maken hebben met overbodige herhalingen. Toch zijn ze elk op hun eigen manier verschillend. Door deze verschillen te begrijpen, kun je duidelijker communiceren.

Hoe kun je deze fouten vermijden?

Lees de tekst hardop voor. Vaak hoor je dan al wel of iets ‘raar’ klinkt. Twijfel je daarna nog? Gebruik dan een woordenboek om het nog even na te kijken. Of lees dit artikel nog keer.